Forse kritiek op fraudebeleid dat van elke uitkeringsgerechtigde een fraudeur maakt

Op 1 januari 2013 werd de Fraudewet ingevoerd, officieel de Wet Aanscherping Handhaving- en Sanctiebeleid genoemd. Met het Boetebesluit werkte staatssecretaris Jetta Klijnsma de wet in de praktijk verder uit. De regelgeving is bedoeld om met strenge straffen en boetes fraude in de sociale zekerheid te bestrijden, maar in werkelijkheid komt het vooral neer op het treiteren en criminaliseren van uitkeringsgerechtigden. Er is flink wat ophef ontstaan over de Fraudewet en het Boetebesluit, omdat de wet krakkemikkig in elkaar blijkt te zitten, het besluit op sommige punten in strijd is met andere wetgeving en er geen enkele afstemming heeft plaatsgevonden met het strafrecht.

Diverse rechters hebben gehakt gemaakt van de beslissingen die uitvoerende organen op het gebied van sociale zekerheid, zoals de gemeenten, het UWV en SVB, op basis van de frauderegels hadden genomen. Het UWV blijkt zelfs alle rechtszaken sinds 1 januari 2013 te hebben verloren waarin boetes op grond van de Fraudewet aan de orde kwamen. Ook  gemeenten kregen van de rechter vaak ongelijk. Op 24 november kwam de Centrale Raad van Beroep, de hoogste rechter op het gebied van sociale zekerheid, met een principiële uitspraak over de uitvoering van de Fraudewet. En gisteren leverde de Nationale Ombudsman met het rapport “Geen fraudeur, toch boete” (1) een vernietigende kritiek op de wet. Het UWV liet daarop weten dat men gaat stoppen met het opleggen van boetes totdat de wet door de beleidsmakers is aangepast. Maar men gaat helaas wel door met het innen van boetes die al eerder waren opgelegd.

Absurditeit

Het boetesysteem van de Fraudewet en het Boetebesluit deugt van geen kant. Uitkeringsgerechtigden zijn verplicht om informatie over hun levensomstandigheden door te geven aan de uitkeringsinstelling. Maar de frauderegels maken daarbij geen onderscheid tussen schuld en opzet aan de ene kant en geen verwijtbaarheid aan de andere kant. Volgens die regels moet in feite elke schending van de inlichtingenplicht door de uitkeringsgerechtigde, om welke reden dan ook, opgevat worden als een vorm van fraude. Bij de inlichtingenplicht gaat het erom dat de uitkeringsgerechtigde alle informatie doorgeeft die van belang kan zijn voor het recht op een uitkering. Maar wanneer is iets van belang voor dat recht? Hoe moet dat worden bepaald? Wat valt er allemaal onder de inlichtingenplicht? Het blijkt te gaan om een vaag gebied waar de uitkeringsgerchtigde steeds weer het nadeel van de twijfel krijgt en de uitkeringsinstelling het voor het zeggen heeft.

Laten we bijvoorbeeld eens het begrip “gezamenlijke huishouding” nemen, dat een belangrijke rol speelt in de regels van de bijstandsuitkering. Het is uitermate lastig om precies te kunnen vaststellen wanneer sprake is van zo'n “gezamenlijke huishouding”, op grond waarvan de bijstandsuitkering zou moeten worden verlaagd of zelfs stopgezet. Het kan gaan om kleine details. Stel dat  twee mensen nooit bij elkaar slapen, maar de een overdag wel zes dagen per week thuis bij de ander is. Er kan dan sprake zijn van een gezamenlijk huishouden, maar dat hoeft niet. Dat is namelijk afhankelijk van een heleboel feiten en omstandigheden. In 2013 leverden allerlei ouderenbonden veel kritiek op het begrip “gezamenlijke huishouding” in de AOW. Ze vroegen om duidelijke criteria, maar de staatssecretaris verwees louter en alleen naar de wetgeving. Nadat Klijnsma onder druk werd gezet, gaf ze aan dat er volgens de AOW-regels nooit sprake is van een gezamenlijk huishouden, als beide personen over een eigen huis beschikken en ook eigen lasten betalen. Daarbij maakt het niet uit of de personen dan de hele week bij elkaar zijn. Maar voor de bijstand gelden weer andere regels.

Een ander voorbeeld. Een bijstandsgerechtigde mag 28 dagen met behoud van uitkering naar het buitenland. Stel dat een bijstandsgerechtigde in een grensstreek woont en een vriend of vriendin in België heeft. Hoe vaak mag hij of zij die persoon dan bezoeken en daar overnachten? In principe helaas maar 28 dagen. Bedenk dat de bijstandsgerechtigde alles moet melden wat van belang kan zijn, niet alleen wat van belang is. De bijstandsgerechtigde is dus al in overtreding als hij of zij iets niet meldt dat van belang kan zijn, zelfs al heeft het geen gevolgen voor de uitkering. Ook al heeft het geen gevolgen, dan nog krijgt de bijstandsgerechtigde in dat soort gevallen een waarschuwing opgelegd en bij de tweede keer een boete van 150 euro. De absurditeit van dit fraudebeleid bleek bijvoorbeeld uit het geval van een uitkeringsgerechtigde die bij het UWV 32 cent te weinig inkomsten had opgegeven. Hij kreeg toen de standaardboete van 150 euro opgelegd. 

Brandmerken

Wie wil voorkomen dat hij de inlichtingenpplicht mogelijkerwijs gaat schenden, zou talloze dagelijkse gebeurtenissen in zijn leven moeten gaan melden aan de gemeente of het UWV. Bijvoorbeeld: “Ik ga nu eten bij mijn broer”. Dat kan immers van belang zijn voor de uitkering. Je weet het maar nooit. Of: “Ik heb als verjaardagscadeau twintig euro van mijn zus gekregen”. Of: “Een goede vriend van me heeft me een tweedehands fiets gegeven”. Het zal duidelijk zijn: de frauderegels zijn volkomen doorgedraaid, voeren de repressie tegen uitkeringsgerechtigden flink op en tasten hun recht op zelfbeschikking en een menswaardig bestaan nog verder aan. De regels scheppen voor uitkeringsgerechtigden veel onduidelijkheid en vooral ook veel onzekerheid. Uiteindelijk is het helemaal niet de bedoeling van de beleidsmakers dat uitkeringsgerechtigden de frauderegels braaf naleven. Want als alle uitkeringsgerechtigden die regels strikt zouden gehoorzamen en dag in dag uit allerlei zogenaamd relevante informatie zouden doorgeven aan de uitkeringsinstellingen, dan zou de uitkeringsbureaucratie hopeloos vastlopen.

Wat beleidsmakers in feite voor ogen hebben gehad met het fraudebeleid, is om uitkeringsgerechtigden nog meer het gevoel op te dringen dat ze altijd wel het risico lopen om als fraudeur gebrandmerkt en beboet te worden. Want de Fraudewet en het Boetebesluit maakt van elke uitkeringsgerechtigde in principe een fraudeur. Zo is het fraudebeleid een extra middel om uitkeringsgerechtigden op te jagen en uit de uitkering te duwen. De politici hebben er dan ook heel bewust voor gekozen om het begrip fraude in de Fraudewet en het Boetebesluit te laten afwijken van wat daar in het dagelijkse taalgebruik onder wordt verstaan. Zodra uitkeringsgerechtigden de inlichtingenplicht schenden, komen ze volgens de frauderegels te boek te staan als fraudeur, zelfs als hen niets valt te verwijten.

Maximumboetes

Volgens de Fraudewet kunnen er boetes worden opgelegd tot aan bepaalde maximumbedragen. Die bedragen mogen dus ook lager uitvallen. Maar in het Boetebesluit zijn die maximumbedragen doodleuk als standaardbedragen opgenomen. In de praktijk  blijken uitkeringsinstellingen structureel de hoogst mogelijke bedragen op te leggen. Flink wat uitkeringsgerechtigden die werden getroffen door dit soort maximumboetes, hebben rechtszaken tegen het UWV of de gemeente gewonnen, omdat de rechters bepalen dat uitkeringsinstellingen moeten toetsen aan de zwaarte van de overtreding, en of de opgelegde straf evenredig is aan de overtreding, bijvoorbeeld wat betreft verwijtbaarheid. Gemeenten en het UWV deden dat niet, want ze kwamen standaard op de proppen met de hoogst mogelijke straffen.

De Centrale Raad van Beroep heeft met zijn uitspraak van 24 november de hele boetewetgeving op zijn kop gezet. De kern van het lange juridische betoog van de hoogste bestuursrechter is dat de begrippen opzet, schuld, evenredigheid en  proportionaliteit deel moeten uitmaken van de beoordeling door de uitkeringsinstelling. De 100 procent boete is van de baan. De bestuursrechter heeft in plaats daarvan een eigen soort boetestelsel gecreëerd en passeert daarmee Klijnsma en haar Boetebesluit. Maar uiteraard staat ook de bestuursrechter onder de politieke druk om het leven van uitkeringsgerechtigden zo zuur mogelijk te maken. De Nationale Ombudsman adviseert in zijn rapport om de boete bij schuld op 10 procent van het benadelingsbedrag te stellen. Maar de Centrale Raad  stelt een maximum van 50 procent, wat men niet nader motiveert. Als de bestuursrechter een lager percentage had gehanteerd, dan had politiek Den Haag ongetwijfeld moord en brand geschreeuwd over rechters die op de stoel van de wetgever gaan zitten. Het valt te verwachten dat Klijnsma en de Tweede Kamer nog gaan debatteren over aanpassing van de frauderegels, waarbij gevreesd moet worden dat de essentie van de belachelijke Fraudewet overeind zal blijven.

Piet van der Lende

Noten

1. Rapport Ombudsman 

Het project controleren van mensen die in deeltijd werken van de Dienst Werk en Inkomen in Amsterdam. Centrale Raad tikt DWI op de vingers.

Persbericht. Meer informatie: Bijstandsbond info@bijstandsbond.org 020-6898806

De DWI heeft een project waarbij nader onderzoek ingesteld wordt naar mensen die in deeltijd werken. Dit controleproject draait al een paar jaar. De werkwijze is ook al een paar jaar hetzelfde. Mensen die in deeltijd werken worden uitgenodigd voor een gesprek. Dat gesprek kan ertoe leiden dat er voorwaarden worden gesteld aan het werken in deeltijd met aanvullende uitkering. Tijdens het gesprek kan bijvoorbeeld worden geëist, dat je op een formulier uit je hoofd aangeeft, hoeveel uren je werkt en op welke tijden. Er kan vervolgens bijvoorbeeld worden geëist, dat je precies bij gaat houden hoe laat je begint met werken, en op welke dag, hoe laat je pauze hebt en wanneer je stopt. Daarbij eist de DWI vaak dat deze gegevens door de werkgever worden afgetekend. Maar de werkgever kan eigenlijk die verplichting niet worden opgelegd, want hij valt niet onder de WWB en dit levert problemen op, omdat de werkgever bijvoorbeeld zegt: ‘wat heb ik aan die bureaucratische rompslomp, ik heb er geen zin in’. Dit leidt er soms toe, dat de werkgever problemen krijgt met de werknemer, die onder druk staat van de DWI dat de urenlijsten moeten worden getekend, waarbij de werknemer bang is zijn baan te verliezen, omdat hij bijvoorbeeld een oproepcontract heeft. In andere gevallen wordt de werknemer onder druk gezet bij de werkgever aan te kaarten dat het aantal uren wordt uitgebreid, zodat de betrokkene uit de uitkering komt, waarbij de DWI zegt: ‘anders nemen wij contact op met de werkgever’.

Dinsdag 9 april is een melding binnengekomen bij de Bijstandsbond waarin de gang van zaken erg duidelijk wordt. Mensen komen dan klem te zitten, want ze hebben bijvoorbeeld een deeltijdcontract waardoor ze net niet uit de uitkering komen. Ze worden onder druk gezet meer uren te gaan werken. Terwijl ze gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn, maar ook een werkgever hebben, die niet zomaar zegt ga maar meer werken en meer verdienen, in deze tijden van crisis.

 Ik heb een WWB uitkering maar daarbij ook sinds januari 2013 een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd voor 12 uur per week. Dit is verlengd en loopt af eind juni. Daarna wordt het verlengd met 16 uur per week. De DWI verlangt van mijn werkgever urenuitbreiding tot 24/26 uren per week met de mededeling dat als dit niet mogelijk blijkt de klant door DWI bemiddeld wordt naar een andere baan, en dat de klant dan mogelijkerwijs niet meer beschikbaar is voor werk in het bedrijf.

Mijn vraag is dit aanzetten tot contractbreuk, wat niet mag en moet ik er voor zorgen dat voor eind juni het contract is omgezet is naar 16 uur? Ik wil voor dit bedrijf blijven werken en zoek nog steeds zonder succes meer uren werk bij een ander bedrijf. Tevens werd mij verteld dat ondanks urenuitbreiding naar 16 uur er nog steeds een verklaring van de werkgever verlangd wordt voor 24/26 uur.

De gesprekken en de voorwaarden die naar aanleiding daarvan worden opgesteld, worden aangevuld met controles op de werkplek. Controleurs van de DWI posten buiten wanneer je op je werk komt en wanneer je weggaat. Die gegevens gaan ze dan vergelijken met de gegevens die je op formulieren tijdens gesprekken hebt ingevuld. Wanneer er afwijkingen zijn tussen wat je tijdens het gesprek op het formulier hebt ingevuld en de constateringen ter plaatse van de controleurs kan je uitkering worden stopgezet. Een voorbeeld.

Een klant heeft een vriendelijk gesprek met de DWI over zijn deeltijdbaan. Vraag: ‘bent u wel eens buiten de werktijd op uw werk’. De klant antwoordt: ‘o ja, dat is wel eens, een keer in de week of zo’. De klant werkt in de horeca. Vraag: ‘en doet u dan wel eens iets, wat u op het werk ook doet’. Antwoord: o ja, als ik een glaasje aan het drinken ben, en ik loop naar de bar, dan neem ik wel eens lege glazen mee’. Na het gesprek is de uitkering van de klant ingetrokken. Motivatie: ‘u verricht op geld waardeerbare activiteiten op de werkplek, wat niet controleerbaar is, dus bestaat er geen recht op een uitkering’. Een bezwaarschrift is gegrond verklaard en de uitkering is hersteld.

De DWI heeft de volgende reactie.

Het is een goed project, goed naar mensen die nu al deeltijd werken, want als het aantal uren uitgebreid kan worden dan is dat natuurlijk voor iedereen het beste. Daar hebben we inderdaad gesprekken over met klanten die deeltijd werken. En inderdaad ook controleren we af en toe of mensen inderdaad slechts deeltijd werken en bijvoorbeeld niet (ook) een deel van hun uren zwart uitbetaald krijgen bijvoorbeeld. Dat mag natuurlijk niet.

De Centrale Raad van Beroep heeft nu uitgesproken dat het posten op de openbare weg bij het bedrijf niet zomaar mag

De sociale dienst van de gemeente Amsterdam heeft de privacy van een bijstandsgerechtige geschonden door deze persoon onterecht langdurig in het geheim te observeren.

Dit heeft de Centrale Raad van Beroep, in Nederland, de hoogste rechter op het gebied van sociaal bestuursrecht, woensdag geoordeeld op basis van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Volgens de rechter had de sociale dienst ook een ander en minder ingrijpend middel kunnen gebruiken om te controleren of de persoon onterecht bijstand ontving.

Medewerkers van de gemeente Amsterdam vermoedden dat de man vaker aan het werk was en observeerden in het geheim vanaf de openbare weg om dat te controleren. De persoon bleek volgens de gemeente inderdaad vaker dan opgegeven aan het werk te zijn.Maar omdat de sociale dienst niet volgens de wetgeving heeft gehandeld, mag dit niet worden gebruikt als bewijs.

De sociale dienst had eerst de werkplek van de bijstandsgerechtigde moeten bezoeken op een moment waarop hij niet zou werken. Pas als dan was ontdekt dat de persoon vaker aan het werk zou zijn, had de gemeente het middel van observatie in mogen zetten om de omvang van de werkzaamheden vast te stellen, aldus de rechter.

GGZ instellingen in moeilijkheden?. Vervalste brief leidt tot verkeerde uitbetaling zorgverzekeraars

Een vervalste brief heeft ertoe geleid dat instellingen niet het geld van zorgverzekeraars kregen uitgekeerd waar ze recht op hadden. Dat meldt brancheorganisatie GGZ Nederland in haar ledenbrief. “Onlangs hebben kwaadwillenden bij zorgverzekeraars doorgegeven dat de rekeningnummers van een ggz-instelling zijn gewijzigd. Hierdoor zijn betalingen door de verzekeraars niet aan de betreffende instelling gedaan, maar terecht gekomen bij de frauderende persoon/personen." bron: http://tinyurl.com/ydkrnm4

Geen onaangekondigde huiszoekingen, weg met het opjaagbeleid van de gemeente Amsterdam

Onderstaande oproep was de start van een campagne in 2004 tegen de onaangekondigde huisbezoeken van sociale dienst ambtenaren bij bijstandsgerechtigden thuis. De campagne liep een jaar. Van deze campagne is een website gemaakt, http://stophuisbezoeken.nl  die nog wel op internet te vinden is maar niet meer wordt bijgehouden. Actuele informatie over de huisbezoeken vindt u op deze weblog en de site www.bijstandsbond.org

Protestbijeenkomst Dijktheater 24 september om 14.00 uur

Hebben de onaangekondigde huiszoekingen van de sociale dienst in Amsterdam, de afschaffing van VUT,  prepensioen en de WAO en de sterke inperking van de WW iets met elkaar te maken? Het gaat om een opjaag beleid dat bewust bedoeld is om zoveel mogelijk, ook arbeidsongeschikte en oudere mensen ertoe te brengen welk flexibel rot baantje dan ook waar dan ook snel mogelijk te aanvaarden. Dit beleid kent zo langzamerhand geen grenzen meer. Als u dit een wat sterke uitspraak vindt, willen wij u de ervaringen van mensen in de bijstand in Amsterdam niet onthouden.

Koppeling van computerbestanden, strenge controles op de sollicitatieplicht, uitbreiding van de sociale recherche, invoering van een klantmanager die mensen in de bijstand van dag tot dag moet volgen, het is allemaal niet genoeg. De staat gaat steeds verder in haar criminalisering van bijstandsgerechtigden. Daarom de invoering van een onaangekondigd huiszoekingen. Zoveel mogelijk cliënten die al een uitkering hebben krijgen in  het kader van het project ‘klant in beeld’ te maken met een onaangekondigde huiszoeking. Bij iedere persoon die een uitkering komt aanvragen wordt standaard een huiszoeking uitgevoerd, ook als je nergens van wordt verdacht. Het bezoek wordt afgelegd door twee medewerkers, een gewone sociale dienst medewerker en een medewerker van de afdeling Handhaving.  Met deze onaangekondigde huiszoekingen heb je geen privacy meer. Je wordt aan zeer strenge controles onderworpen. Criminelen en corrupte bestuurders en ambtenaren krijgen een minder strenge behandeling of gaan in dit land geheel vrijuit. Tijdens de onaangekondigde huiszoeking wordt je het hemd van het lijf gevraagd. In de concept werkvoorschriften voor de ambtenaren staat dat de maat van de kleding in de wasmand in een rapport genoteerd moet worden om te controleren of dit wel overeenstemt met het postuur van degene die in het huis zegt te wonen. Rommelen in wasmanden, laden en kasten opentrekken, na in het voorbijgaan vluchtig gezegd te hebben: ‘ik mag zeker wel even kijken’?, opmerkingen maken als: ‘in die la ligt een gouden ring, dat kost een paar duiten’.  In de concept werkvoorschriften staat dat ‘omsingelingstechnieken’ toegepast dienen te worden bij het vragen stellen. In sommige gevallen komen de ambtenaren met een fotocamera om foto’s en een plattegrond te maken van je huis, wat tezamen met een uitgebreide beschrijving van de huisraad (aantallen stoelen, tafels en bedden, aanwezige planten, wel of niet verzorgd, etc.) wordt opgenomen in een rapport dat je moet tekenen. Als de bezoekende ambtenaren ter plaatse denken dat er iets niet klopt wordt mondeling onmiddellijk meegedeeld dat de aanvraag van de uitkering of de voortzetting ervan wordt afgewezen. Het regiem van de bijstand wordt onleefbaar.  Er wordt totaal geen rekening meer gehouden met persoonlijke omstandigheden, ondanks de retoriek die daarover steeds naar voren wordt gebracht. Een uitkering van de sociale dienst betekent voor iedereen iedere dag leven in angst dat er ambtenaren aan de deur staan, om je te controleren. En iedere dag leven in angst dat er misschien administratief iets fout is gegaan, door welke oorzaak dan ook, en je uitkering wordt stopgezet als gevolg van het zeer strenge opschortingsbeleid zonder aanzien des persoons.

Het wordt tijd dat de bestuurders gaan beseffen dat de regelgeving van de bijstandswet onuitvoerbaar en oncontroleerbaar is. Men probeert het toch door steeds verdere opvoering van steeds strengere controles, waarbij mensen op onaanvaardbare wijze in hun persoonlijke integriteit worden aangetast. Ook als je niet voor de radicale oplossing van een basisinkomen bent zijn er oplossingen denkbaar die al deze onmenselijke controles overbodig maken, zoals een beleid gericht op individualisering van de bijstand of invoering van een volksverzekering tegen werkloosheid, waarvoor de vakbonden tien jaar geleden al een plan hebben gemaakt dat geheel paste binnen de toen geldende budgettaire kaders. Bezuinigingsargumenten kunnen er dus niet zijn. Maar zoals in het begin al gezegd, het afbraak en controle beleid, dat zo langzamerhand geen grenzen meer kent, heeft andere bedoelingen.

Geen onaangekondigde huiszoekingen

Bijstandsbond

Werklozen Belangen Vereniging

Komitee Vrouwen en de Bijstand

bijstbnd@xs4all.nl

020-6898806

Protestbijeenkomst Dijktheater, 24 september, Da Costakade 160 Amsterdam Oud West. Aanvang 14.00 uur. Tramlijnen 7,17,10,3.

Geen telefoontje naar Apeldoorn!

ANKE VAN DER VLIET − Gepubliceerd in Trouw 30/04/94, 00:00

De auteur is secretaris van de Vereniging Bijstandsbond Amsterdam

Ik vind het een grote schande dat het GAK zich inlaat met mensen die graag, vaak moedwillig, een ander verklikken, terwijl later blijkt dat er niets aan de hand is. Hierdoor wordt mensen een noodzakelijke uitkering ontnomen en kinderen worden er de dupe van.

Rapporten, zoals dat van de Gemeentelijke Sociale Dienst Groningen en van de commmissie-Van der Zwan stellen uitkeringsgerechtigden ten onrechte in een kwaad daglicht. De meesten geven eventuele bijverdiensten op terwijl ze dan toch de sociale recherche op zich afgestuurd krijgen.

Wordt er door het GAK onderzoek gedaan naar het aantal werkende mensen dat de belasting oplicht en wordt er ook een telefoonlijn opengesteld waar uitkeringsgerechtigden frauderende werkende mensen kunnen verklikken? Waarom mogen uitkeringsgerechtigden wel op deze manier benaderd en gestigmatiseerd worden en werkenden niet? Een verklikkerslijn speelt mensen tegen elkaar uit en ondermijnt de solidariteit.

De regiomanager van het kantoor zegt geen heksenjacht te willen ontketenen. Hij is dus slecht op de hoogte van de realiteit waarin uitkeringsgerechtigden maar al te vaak de dupe zijn van roddels van jaloerse buren, bekenden of familie, van het beleid van sommige sociale diensten en van dat van de overheid. Al elf jaar wordt er bezuinigd op uitkeringen. Mensen raken door hoge huur, energiekosten, ziekenfonds, eigen bijdrage medicijnen, duurdere thuishulp, in de schulden.

De werkloosheid wordt niet opgelost door het organiseren van een verklikkersmaatschappij. Mensen van het GAK zouden niet aan zo'n telefoonlijn moeten meewerken.