Daklozen in Amsterdam worden vaak niet geholpen

Volgens het onlangs verschenen rapport “Wachten op opvang” van de Rekenkamer Metropool Amsterdam (RMA) krijgen Amsterdamse daklozen te weinig hulp. Zo is de maatschappelijke opvang voor hen moeilijk bereikbaar. De Bijstandsbond kan de conclusies van de RMA alleen maar bevestigen.

Er zijn steeds moeilijkheden met de registratie van en de uitkeringsverstrekking aan dak- en thuislozen. Mensen die in feite dakloos zijn, moeten naar het loket bijzondere doelgroepen, maar worden daar weer weggestuurd omdat ze niet dakloos zouden zijn. Als reden voor het wegsturen wordt opgegeven dat ze tijdelijk, bijvoorbeeld voor een maand, ergens zouden kunnen wonen. Ze moeten dan naar het reguliere loket en worden daar ook weer weggestuurd, onder het motto “je bent dakloos”. Met andere woorden: ze worden van een kastje naar de muur gestuurd. Soms vindt er een onderzoek plaats waarbij in een bepaald park wordt gekeken of de dakloze daar op de aangegeven plek wordt aangetroffen. Daar zijn veel misverstanden over. Voortdurend gaat de gemeentelijke dienst Handhaving en Toezicht op pad om daklozen op te sporen, op hun verblijfadres of in een park. Van te voren wordt hen gevraagd wanneer ze daar aanwezig zijn, op welke tijden, waarna vaak een bezoek buiten deze tijden plaatsvindt, buiten de afspraken om. Als de dakloze niet wordt gevonden, wordt de bijstandsuitkering niet toegekend of voor de zoveelste maal stopgezet. Hetzelfde gebeurt in geval van adressen waar de dakloze een paar nachten mag slapen.

Zelfredzaamheid

Ook zijn er misverstanden over iemands status, over de vraag of de persoon wel “volgens de regels” dakloos is. Wanneer iemand zich als dakloze meldt bij het loket bijzondere doelgroepen, dan zou moeten worden uitgegaan van de status van dakloze. Een recente maatregel is dat daklozen ’s avonds een sms moeten sturen naar Handhaving en Toezicht waarbij ze moeten aangeven waar ze die nacht verblijven. Er bestond al een “zeven dagen-formulier” waarop de dakloze moest invullen waar hij de komende tijd ’s nachts zou verblijven. Hoewel wordt gemeld dat dat formulier zou zijn afgeschaft, schijnt het nog steeds te worden gebruikt. Hoe dan ook, nu dus de sms-methode. Bij de Bijstandsbond kregen we prompt een dakloze op het spreekuur die slecht kan lezen en schrijven en die op zijn mobiele telefoon een sms kreeg met een uitgebreide uitleg in ingewikkeld Nederlands over zijn plicht om iedere avond een sms te sturen naar Handhaving en Toezicht. Hij kon de sms niet lezen. Bovendien heeft hij geen telefoon meer, omdat hij die heeft verkocht om te kunnen eten die dag. Hoe nu verder?
Alles wordt zeer bureaucratisch afgehandeld. De ambtenaar heeft bij een intakegesprek vaak meer oog voor het formulier dat hij moet invullen dan voor de mens die tegenover hem zit. Met dat formulier moet de zogeheten “zelfredzaamheid-matrix” (zrm) worden nagegaan. Dat is “hét instrument waarmee behandelaars, beleidsmakers en onderzoekers in de gezondheidszorg, maatschappelijke dienstverlening en gerelateerde werkvelden, de mate van zelfredzaamheid van hun cliënten eenvoudig en volledig kunnen beoordelen”, aldus de propaganda. De zrm is naar eigen zeggen ontwikkeld door de GGD Amsterdam en wordt gepromoot door Movisie, “het landelijk kennisinstituut en adviesbureau voor het sociaal domein”. “Wij werken aan een samenleving met veerkracht waarin burgers zoveel mogelijk zelfredzaam zijn. Onze 150 experts ontwikkelen, verzamelen en verspreiden toepasbare kennis en oplossingen voor sociale vraagstukken”, aldus Movisie. Nou, over de “toepasbare kennis en oplossingen voor sociale vraagstukken” van de 150 experts heb ik zo mijn twijfels. Niet zoeken naar de oorzaken in de neo-liberale vechtmaatschappij, maar mensen een beetje opkalefateren om mee te kunnen doen aan de ratrace. En bij wie dat niet lukt? Tja, die zoekt het maar uit.

Ideologische mist

De zrm-methode is er om ideologisch te verdonkeremanen dat mensen die in de neo-liberale vechtmaatschappij ten onder gaan, niet kunnen worden geholpen zonder de structurele oorzaken in de kapitalistische samenleving aan de orde te stellen. De zrm-methode dient er ook toe om een ideologische mist te ontwikkelen die het zicht op het keiharde beleid ontneemt door te suggereren dat veel “arme psychiatrische patiënten die er niets aan kunnen doen” vanuit o zo humane motieven wel degelijk zouden worden geholpen. De zelfredzaamheid-matrix is in mijn ogen een tamelijk oppervlakkig en aanvechtbaar meetinstrument. Want wat meet je nou eigenlijk? Iemand die hoog scoort op de zelfredzaamheid-matrix, die dus volgens het eenvoudige formuliertje als “zelfredzaam” wordt aangemerkt, die heeft pech gehad. Want die persoon wordt vervolgens nauwelijks of niet geholpen. Hij mag blij zijn als hij een uitkering krijgt en verder zoekt hij het maar uit. En dat is met de meerderheid van de naar schatting vijfduizend daklozen in Amsterdam het geval. Het onderzoek van de Amsterdamse Rekenkamer bevestigt dat.

De situatie van daklozen in andere gemeenten is in grote lijnen hetzelfde. Dat blijkt uit een onderzoek van Investico, een platform voor onderzoeksjournalistiek. Daklozen die niet verslaafd zijn en geen psychische stoornis hebben, blijken ook elders in het land op grote schaal te worden geweigerd bij de daklozenopvang. Gemeenten zeggen onvoldoende budget te hebben om die categorie daklozen te helpen. Opvanginstellingen vinden dat daklozen van hun gemeente te snel het stempel “zelfredzaam” opgedrukt krijgen, waardoor ze alsnog moeten slapen in de auto, op een bankje in het park of bij vrienden op de bank. Volgens het onderzoek wordt “de retoriek rondom zelfredzaamheid misbruikt om een structureel tekort aan opvangplekken en betaalbare huisvesting te camoufleren”.

Maar de Amsterdamse VVD-wethouder Eric van der Burg laat schaamteloos weten: “We moeten streng zijn. Mensen die niet toegelaten worden tot de maatschappelijke opvang weten zich uiteindelijk vaak te redden, en dat is precies de bedoeling.” Met andere woorden: we gooien de deur gedeeltelijk op slot, en dan blijken er mensen te zijn die toch weten te overleven. En dat is ook onze bedoeling. Hoe die mensen moeten lijden en overleven, dat doet er dan blijkbaar niet toe. En wat gebeurt er als mensen het niet redden? Dan hebben we tijdelijke crisisopvang voor sommige daklozen die misschien wel meer geld kost als reguliere en goed toegankelijke maatschappelijke opvang voor alle daklozen. Als het de bedoeling is dat daklozen zoveel mogelijk als zelfredzaam worden aangemerkt en zichzelf maar moeten zien te redden, dan moeten we er niet vreemd van opkijken dat steeds meer kwetsbare mensen in het niets verdwijnen.

Piet van der Lende