Sparen voor de oude dag

Op 08 februari kwam een man op het spreekuur met het volgende probleem. Door de gebrekkige administratie van het bevolkingsregister in Marokko in het verleden werd van de man niet de geboortedatum genoteerd, wel het geboortejaar. Bij zijn komst naar Nederland lang geleden is bij inschrijving in het Nederlandse bevolkingsregister de datum 1 januari aangehouden. Dit schijnt in de gemeentelijke basisadministratie gebruikelijk te zijn. Toen de man de leeftijd van 62 jaar had bereikt, op 1 januari dus officieel, zei de werkgever dat de werknemer een beroep zou kunnen doen op een VUT regeling via het sociaal fonds waarbij die werkgever was aangesloten. Na die drie jaar zou de man dan een beroep kunnen doen op AOW, in dit geval met aanvullende bijstand ook uitbetaald door de Sociale Verzekerings Bank. (SVB) Dit laatste omdat de man niet vanaf zijn 18e in Nederland gewoond heeft maar pas op latere leeftijd hier is gaan wonen. Je bouwt als je in Nederland woont vanaf je achttiende iets meer dan 2 procent AOW rechten op en dus had de werknemer onvoldoende rechten opgebouwd voor een volledige AOW.

Het sociaal fonds dat de VUT regeling uitvoert en de werkgever hebben afgesproken dat de regeling voor 3 jaar geldt. Voor deze werknemer ging de regeling dus in op 1 januari van het jaar waarin hij 62 werd. En nu komt het. Bij de uitvoering van de sociale zekerheidswetten zoals de AOW wordt als ingangsdatum voor mensen waarvan de geboortedatum onbekend is niet 1 januari aangehouden maar het midden van het jaar, dus 1 juli. Dit op grond van een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep uit de negentiger jaren van de vorige eeuw. Dit wordt door de SVB als richtlijn aangehouden. De werknemer heeft nu gebruik kunnen maken van de VUT regeling vanaf 1 januari van het jaar, waarin hij 62 werd tot 1 januari van het jaar waarin hij 65 is geworden. Dat kan niet langer, want de VUT regeling duurt maximaal 3 jaar. En de AOW gaat pas 1 juli in. Er ontstaat dus een gat van een half jaar waarin de man geen inkomen heeft. Hij zal voor zijn inkomen een beroep moeten doen op de bijstand en als hij vermogen heeft zoals spaargelden heeft hij pech gehad. In het onderhavige geval maakt dat niet veel uit, want ook na zijn 65ste zal deze man een beroep moeten doen op aanvullende bijstand. Anderen hebben dit soms niet nodig omdat zij naast een onvolledige AOW uitkering aanvullend pensioen ontvangen uit de tijd dat zij werkten waarmee zij op of boven het sociale minimum uitkomen. In dat geval is het wel schrijnend als iemand tijdelijk noodgedwongen ene beroep moet doen op bi9jstand, want dan mag je geen vermogen hebben boven een beperkt bedrag.

De werkgever en het sociaal fonds stellen zich op het standpunt, dat de VUT regeling maximaal 3 jaar duurt en geen 3 en een half jaar. Dus het is van tweeen een: de man krijgt nog een half jaar VUT en dan moet hij het eerste half jaar terugbetalen of hij krijgt het laatste half jaar geen VUT uitkering. Als de man en de werkgever dit geweten hadden en hij had op zijn 62ste nog een half jaar doorgewerkt dan was er niets aan de hand geweest. we gaan uitzoeken wat hieraan gedaan moet worden. Vooral voor migranten die in VUT regelingen zitten die beperkt zijn in tijd en die na hun 65ste geen beroep hoeven te doen op aanvullende bijstand kan het bijzonder schrijnend zijn dat bijstand de enige oplossing is, omdat zij daarvoor niet in aanmerking komen bij een gering vermogen. Zij moeten dan gedurende dat halve jaar leven van hun spaargeld, terwijl ze in hun werkzame leven tegelijkertijd premie betaald hebben voor een aanvullend pensioen. Ze betalen dus dubbel van hun spaargeld.

Een tijdperk van veldslagen

Het overleg over de AOW in de Sociaal-economische Raad (SER) is dus mislukt. Nog steeds staan tegenover elkaar: de huidige regering en de werkgevers, die in wat voor variant dan ook, een verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd willen en de vakbonden, SP en… de PVV die in wat voor variant dan ook de mogelijkheid willen dat iemand met een ‘fatsoenlijk’ inkomen op zijn 65ste met pensioen gaat.

Hierdoor is er een soort monsterverbond tussen rechts van het midden en links van het midden, die ieder vanuit geheel eigen en zeer verschillende doelstellingen op andere terreinen in een concreet politiek hot item dezelfde conclusie delen. Met een zeer moeizame positie voor die andere oppositiepartij, Groen Links, die een soort tussenstandpunt in de AOW-kwestie probeert in te nemen.

Deze situatie heeft zich eerder voorgedaan, en wel bij het referendum over de Europese grondwet. Ook toen kwamen de traditionele middenpartijen en Groen Links klem te zitten tussen links en rechts, die ieder geheel eigen en hemelsbreed van elkaar verschillende analyses en doelstellingen hadden, maar die de conclusie deelden: de Europese grondwet moest er niet komen, met het gevolg dat de meerderheid van de stemmers in het referendum de grondwet afwees. Gaat de geschiedenis zich herhalen?

Er is nog een ander hot item waar min of meer hetzelfde lijkt te gaan gebeuren, nl de kritiek op de controle en strafstaat, met de rationeel-bureaucratische ingrepen in het dagelijks leven van de mensen, die zo langzamerhand door veel mensen een politiestaat wordt genoemd. De staat, of verzelfstandigde instanties die voorheen staatsorganen waren maar nu zelfstandige bestuursinstellingen zijn met een monopoliepositie grijpen steeds verdergaand in bij het prive-leven van mensen. Deze interventiepolitiek-sociale activering van werklozen en inburgering, koppeling van databanken met voorbijzien aan privacy, de nodale politie, huisbezoeken, particuliere bewakers overal, camera’s op straat, belachelijke overregulering etc. wordt uitgevoerd met het argument van preventie en -vanuit de sociaal- democratie- mensen weer kansen geven, empowerment bijbrengen, sterk maken voor de concurrentie in de risicosamenleving.

Tegen deze ontwikkeling, waartegen ik reeds lang ageer, ontstaat meer oppositie, zowel van links als van rechts. D’66- een andere oppositiepartij die op economisch gebied voor strakke overheidsbezuinigingen en een radicale liberale politiek is- staat zeer kritisch tegenover de controlemaatschappij. Een weblog als Geen Stijl ageert tegen de ‘huisbezoeken’ waarbij zonder huiszoekingsbevel ‘handhavers’ aan kloppen om je te controleren. Vooraanstaande wetenschappers als professor Willem Trommel en professor Margo Trappenburg hekelen deze controlemaatschappij ook. Beiden spraken onlangs hun inaugurele rede uit waarin zij de lans braken over wat Trommel de ‘pathologisch gulzige overheid’ noemt.

De liberale professor Ankersmit die onlangs uit de VVD trad, hekelt het verschijnsel, dat er bij de privatisering van overheidstaken een netwerk van min of meer zelfstandige instellingen is ontstaan, deels privaat en deels publiek, waardoor in deze ondoorzichtige structuren iedereen naar iedereen verwijst, niemand verantwoordelijk is en de staat als verdediger van de publieke zaak vervaagd. Hij bepleit- net als links- maar dan precies de andere kant op- een heroverweging van de taken van de staat en een heldere scheiding tussen publiek en privaat. Kritiek op de controlemaatschappij is verder zeer wel combineerbaar met een pleidooi voor strengere straffen, het rechteloos maken van migranten en een strikte immigratiepolitiek.

Kortom, ook hier is de analyse en het doel van delen van politiek links en rechts geheel verschillend, maar de conclusie dezelfde: weg met deze overgereguleerde controlemaatschappij. En nu hebben de werkgeversorganisaties de stekker uit het overleg over de AOW getrokken. Ik denk niet vanwege de AOW, daarover lagen eigenlijk wel compromisvoorstellen- een flexibele AOW- die een kans maakten. Het ging misschien om de pensioenen. De werkgevers wilden die ook later laten ingaan en zeggen ze zelf- de bespaarde gelden besteden om de pensioenfondsen op orde te brengen. De vakbonden zeggen dat ze het geld in hun zak wilden steken. Hier is er geen overheid, die rechtstreeks kan ingrijpen, hooguit via fiscale maatregelen. De werkgevers roken geld, en dan is het moeilijk onderhandelen. Duidelijk is dat het poldermodel zwaar onder druk komt te staan.

Het poldermodel van overleg, compromissen en daardoor het ontstaan van een ‘gevonden’, door niemand gewild systeem van overheidsinterventie in het leven van de burgers, ondoorzichtige verhoudingen tussen staat en markt en waterige compromissen tussen sociale partners die er alleen maar toe leiden dat de massawerkloosheid voortduurt, steeds meer mensen zich met flexibele baantjes in het leven moeten houden. Maar de tactiek van de werkgevers is vooralsnog onduidelijk. Want zeg nou zelf, zij wilden eigenlijk ook geen verhoging van de AOW leeftijd. Afspraken in 2009 maken om die verhoging in 2024 te laten ingaan, zoals ze wilden, dat is nou ook niet wat je zegt een keiharde bezuiniging, tegen de tijd dat de geboortegolf van na de oorlog tussen de 75 en de 80 is, en dus al aardig gedecimeerd. En zoals gezegd, het flexibele AOW-compromis was in zicht. Volgen van twitterberichten duidt erop, dat de vakbondsonderhandelaars ook in het duister tasten over de werkgeverstactiek, de werkgevers kennen vast de gevolgen voor het ontstaan van bovenomschreven monsterverbond toch ook. Robin van Linschoten, kroonlid van de SER, was in zijn commentaar laconiek: ‘sociale partners hebben wel eerder complete veldslagen gevoerd, en uiteindelijk gaan ze toch weer om de tafel, zegeviert het poldermodel, en komt alles op zijn pootjes terecht’. Of het poldermodel ten dode is opgeschreven, kan ik niet voorspellen, maar hoewel ik het al eerder heb voorspelt, en het toen niet uitkwam, die veldslagen zullen er nu toch wel komen denk ik.

Piet van der Lende