Gemeente Zaanstad nagelt 24 bijstandsgerechtigden aan schandpaal met publicatie van naam en geboortedatum

 

Geplaatst op 11 mei 2025

Groen, sociaal en schandpaal

Onlangs verscheen in Zaanstad een nieuwe editie van het gemeentelijke stadsblad, de krant waarin de gemeente haar besluiten opneemt. Tot verbazing en woede van velen waren in het blad 24 bijstandsgerechtigden met naam, voorletters, geboortedatum en cliëntnummer gepubliceerd van wie de gemeente Zaanstad nog iets te vorderen heeft. Het terugvorderingsbedrag werd ook gepubliceerd. Het gemeenschappelijk kenmerk van al die namen is dat hun verblijfadres onbekend is. De gegevens van de personen zijn inmiddels ook digitaal verspreid via foto’s van de namenlijst.

Dat is een walgelijke ontwikkeling. Het postadres van deze bijstandsgerechtigden is bij de gemeente niet bekend, dus er zullen veel daklozen tussen zitten. Daklozen die vaak alleen de kleren aan hun lijf bezitten, en soms zelfs dat niet, en die grote moeilijkheden hebben, nog verder de stront in trappen door hun namen en privégegevens te publiceren. Het past in de trend om bijstandsgerechtigden die toch al gestigmatiseerd worden, nog verder in een kwaad daglicht te zetten. Het geeft voeding aan onderbuikgevoelens van racisme, waarbij bijstandsgerechtigden worden gediscrimineerd.

Het kan jou ook overkomen

Pas op, het kan jou ook treffen. Als dit de nieuwe trend is, dan kan de overheid bij iedereen van wie men iets te vorderen heeft, overgaan tot publicatie van privégegevens. Heb je een klein verwaarloosbaar vergrijp gepleegd, bijvoorbeeld een boete wegens iets te hard rijden, hup, je komt met naam en toenaam in de krant. Bij de namenlijst zaten ook mensen van wie de gemeente honderd euro te vorderen heeft. En bij zo’n gering bedrag worden je privégegevens gepubliceerd. Bijstandsgerechtigden, ja, alle burgers van wie de overheid iets te vorderen heeft en van wie het recente adres onbekend is, worden gecriminaliseerd en gestigmatiseerd. Het heeft grote gevolgen voor de betrokkenen. Het is mensen een strafblad verschaffen, zonder dat er een rechter aan te pas komt. Zware criminelen en mensen die een klein vergrijp hebben gepleegd, worden over één kam geschoren. En vaak is er bij terugvordering niet eens sprake van een vergrijp. Er kunnen talloze redenen zijn waarom de overheid iets van je te vorderen heeft.

Zzp-ers

Het valt op dat tussen de namen diverse zzp-ers en mensen met een eigen bedrijfje zitten. De bijverdiensteberekeningen in de Participatiewet zijn erg ingewikkeld, en het is algemeen bekend dat gemeenten veel fouten maken bij de berekening van de verworven inkomsten naast de bijstandsuitkering. Maar de uitvoerende macht oordeelt zonder tussenkomst van de rechter dat men iets te vorderen heeft en zet mensen op een strafblad, bekend bij iedereen. “Dit is een extreem zwaar middel”, zo reageert de Autoriteit Persoonsgegevens. “Op basis van de informatie die wij nu hebben, lijkt hier geen wettelijke basis voor. Maar die conclusie kunnen wij niet trekken op basis van alleen de berichtgeving hierover. Daarom vragen wij de gemeente Zaanstad om opheldering.” De gemeente beroept zich op een bepaling in de Algemene Verordening Gegevensbescherming AVG die in uitzonderlijke gevallen de verwerking en publicatie van persoonsgegevens toestaat als mensen onvindbaar zijn.

Discussie in gemeenteraad

Naar aanleiding van de publicatie was er een discussie in de gemeenteraad van Zaanstad. Volgens wethouder Natasja Groothuismink (ROSA) probeert de gemeente niet via “schandpaalpublicaties” geld terug te krijgen van mensen die wellicht ten onrechte bijstand hebben gekregen. “De opbrengst is niet de belangrijkste drijfveer”, beweert de wethouder. Het zou vooral “een juridische kunstgreep” zijn om iedereen die nog bijstand moet terugbetalen, “gelijk” te behandelen. De Zaanse politieke vereniging ROSA werd in maart 1995 opgericht door een groep jonge mensen die actief waren in onder meer de milieu-, vredes-, mensenrechten- en kraakbeweging, aldus de website van ROSA (5). Nou, die zijn met deze wethouder wel erg ver afgedreven van de standpunten van de oorspronkelijke oprichters, denk ik. Het is een gotspe dat de wethouder ook nog zegt dat het niet gaat om het terug te vorderen bedrag, maar om “gelijke behandeling” ten opzichte van bijstandsgerechtigden op wie de gemeente iets terug te vorderen heeft en van wie het woonadres wel bekend is.

Hoezo “gelijke behandeling”? Het blijkt dat de wethouder de raadsleden niet vantevoren heeft ingelicht of om toestemming heeft gevraagd. Als de Autoriteit Persoonsgegevens dit toestaat, omdat er misschien sprake is van een leemte in de AVG, dan is het hek van de dam.

Piet van der Lende

Strenge rechtbanken en minder strenge rechtbanken bij de voorlopige voorziening in noodsitaties

 Strenge rechtbanken en minder strenge rechtbanken bij de voorlopige voorziening in noodsituaties. 

Een voorlopige voorziening is een spoedprocedure bij de rechtbank als iemand door een overheidsbesluit in een noodsituatie terechtkomt. Rechtbanken blijken het spoedeisend belang dat door de advocaat moet worden aangetoond zeer verschillend te interpreteren. Sommige rechtbanken zijn streng en erkennen dat belang alleen, als er bijvoorbeeld sprake is van huisuitzetting, andere rechtbanken zijn coulanter. Strenge rechtbanken oordelen vaak onrechtvaardig. 

Soms verkeren bijvoorbeeld bijstandsgerechtigden in een acute noodsituatie tot aan huisuitzetting toe, bijvoorbeeld omdat hun uitkering is stopgezet en een procedure van bezwaarschrift bij de gemeente tot de gang naar de rechter kan vele maanden duren. En ondertussen zit je zonder geld en kun je soms niet eten en de huur betalen. In dat geval kan een advocaat in een noodsituatie een verzoek om een voorlopige beslissing aan de voorzieningenrechter doen (dus als er een bezwaar- of beroepsprocedure loopt) omdat er sprake is van een spoedeisende situatie. Een voorlopige voorziening is een zelfstandige procedure op basis van de Algemene Wet Bestuursrecht. De rechter beslist dan bijvoorbeeld dat hangende de bewaarschriftprocedure tegen stopzetting van de uitkering de uitkering moet worden toegekend. Je hebt dan binnen enkele weken een beslissing. De advocaat moet dan het spoedeisend belang voor de rechter aantonen. 

verschillend beleid

Nu ervaren advocaten, dat rechtbanken heel verschillend met dat spoedeisend belang in bijstandszaken omgaan. De ene rechtbank is aanzienlijk coulanter dan de andere. 

In ECLI:NL:RBNHO:2024:9854 overweegt de rechtbank Noord-Holland het volgende, Spoedeisend belang. Nu verzoeker sinds 1 juli 2024 niet over de aanvullende bijstandsuitkering beschikt acht de voorzieningenrechter voldoende aannemelijk dat hij een spoedeisend belang heeft bij het treffen van een voorlopige voorziening.

Zier ook rechtbank Noord-Nederland: ECLI:NL:RBNHO:2025:3980, waarin de lat voor het aannemen van een spoedeisend belang ook laag ligt. De Rechtbank Amsterdam kent soms een voorlopige voorziening toe alleen al vanwege het feit, dat de uitkering is stopgezet. 

strenger beleid

De Rechtbank Midden-Nederland (Utrecht) is veel strenger, daar moet er al sprake zijn van dreigende huisuitzetting wil er naar het oordeel van de rechter sprake zijn van een spoedeisend belang en een voorlopige voorziening worden toegekend. De voorzieningenrechter van de rechtbank Midden-Nederland is zeer terughoudend bij het aannemen van een spoedeisend belang. In een recente uitspraak: ECLI:NL:RBMNE:2025:1262 overweegt de rechter daarover nog het volgende:  De voorzieningenrechter treft op grond van artikel 8:81, eerste lid, van de Awb alleen een voorlopige voorziening als "onverwijlde spoed" dat vereist. Bij een financieel geschil, zoals in deze zaak, is dat niet snel het geval. In beginsel kan namelijk na afloop van de bodemzaak het bedrag waarover het geschil gaat, alsnog worden (terug)betaald, zo nodig met vergoeding van de wettelijke rente. Als er geen onomkeerbare situatie dreigt, bijvoorbeeld faillissement, of acute financiële nood is, neemt de voorzieningenrechter aan dat spoedeisend belang ontbreekt, zodat hij alleen al daarom geen voorlopige voorziening treft De rechtbank Midden Nederland denkt dus anders over een spoedeisend belang dan een aantal andere rechtbanken zoals Amsterdam en Noord-Holland. De rechtbank Oost-Brabant ligt voor wat betreft het aannemen van een spoedeisend belang op de lijn van de rechtbank Midden Nederland en is dus ook zeer streng 

onrechtvaardig

Deze rechtsongelijkheid is onrechtvaardig. Rechtbanken voeren in dezen hun eigen beleid. Het moet niet zo zijn dat het in Nederland uitmaakt waar je woont voor wat betreft de toepasselijkheid van het aannemen van een spoedeisend belang maar helaas is dat wel het geval.

Sommige rechtbanken nemen sneller een spoedeisend belang aan. Anderen zijn zeer streng en gaan voorbij aan het feit, dat sommige bijstandsgerechtigden geen eten meer hebben als hun uitkering wordt stopgezet en ze moeten kiezen tussen huur betalen of eten. Er moet dan echt acuut huisuitzetting dreigen of afsluiting van gas en licht. De rechters hebben in hun uitspraken de mond vol over dat het bestuur naar de menselijke maat moet kijken en niet te streng moet zijn op basis van de vele regeltjes. Maar sommige rechtbanken mogen wat dit betreft ook wel eens naar zichzelf kijken.

Mark van Hoof

Piet van der Lende