‘staat creëert tweederangsburgers’

Het belangrijkste voor mij van Prinsjesdag was dat aangekondigd werd dat vanaf 2010 30 miljard bezuinigd wordt en daarover een breed maatschappelijk debat moet komen. Wat de regering betreft moet er niet alleen een debat over inkomsten en uitgaven gevoerd worden, maar ook over de herinrichting van de samenleving: een heroriëntatie op de verhouding staat versus markt, op het belastingstelsel en de sociale zekerheid en op de economie. Wouter Bos noemde als voorbeeld alle regelingen die met kinderen te maken hebben: kinderbijslag, kinderaftrek, kinderopvang, etcetera. Waarom maken we daar niet een regeling van die efficiënt door één instantie kan worden uitgevoerd? Wat zorgen baart bij de discussie die ongetwijfeld zal losbarsten, is de manier waarop de burgers op de verslechteringen zullen reageren, hoe die verslechteringen verdeeld zullen worden en hoe de bestuurders denken de mensen die getroffen worden in het gareel te houden.

Anders gezegd: de verdere ontwikkeling van de controle- en strafstaat waar vooral mensen op de onderste treden van de maatschappelijke statusladder mee te maken zullen krijgen. Het gevaar bestaat dat die strafstaat zal worden gebruikt om de gevolgen van de economische crisis af te wentelen op de mensen aan de onderkant van de samenleving, waarbij de middenklasse zijn onvrede zal projecteren op die (allochtone) onderklasse. Al enkele decennia lang wordt de toegang tot de sociale zekerheid en de bijstand ingeperkt door steeds strengere controles en activeringsmethoden voor langdurig werklozen, die slechts tot doel hebben de greep op het leven van deze mensen te vergroten. In dit verband komt de Participatiewet van de VVD op een strategisch belangrijk moment. Deze wet wil bijstand, WSW, werkloosheidsregelingen en de Wajong samenvoegen. Ze mikken hierbij op een door de staat gecreëerde ‘onderklasse’ van qua rechten tweederangs burgers, die met zo minimaal mogelijk publieke middelen hun hele leven aangewezen blijven op een permanente combinatie van een bijstandsachtige minimumuitkering met pulpbaantjes (qua arbeidsvoorwaarden en omstandigheden). Daarbij streng gecontroleerd door de staat. De VVD wil daarbij weliswaar een soort bijverdiensteregeling invoeren, maar ontsnappen uit het armoedebestaan door betaald werk zal gezien de massawerkloosheid maar voor een kleine minderheid zijn weggelegd. In feite gaat het bij de participatiewet om het creëren van een klasse van rechteloze en streng gecontroleerde burgers

Daarnaast gaat het in feite om een gigantische loonkostensubsidie aan het bedrijfsleven, dat geen verplichtingen krijgt opgelegd. Bedrijven willen geen maatschappelijke kosten betalen, omdat ze zo goedkoop mogelijk willen produceren en daarom maatschappelijke kosten op het gebied van milieu, duurzaamheid en bijvoorbeeld de leefbaarheid in de wijken op het bordje van de gemeenschap schuiven. De sociaaldemocratie staat nu meer dan ooit voor een principiële keuze: of meegaan in de voorstellen van de VVD om een onderklasse te creëren, of een discussie beginnen. Daarbij zouden dan concrete voorstellen gedaan moeten worden om het neo-liberale marktdenken van de afgelopen 30 jaar om te buigen, een deel van de privatiseringen terug te draaien en vitale onderdelen van de maatschappij terug te brengen in handen van de gemeenschap. Kijk naar de financiële sector. De staatsschuld bedraagt momenteel 380 miljard euro. Daarover betalen wij 11 miljard rente per jaar. Deze staatsschuld is niet in de laatste plaats ontstaan door de miljardensteun aan de banken, waarbij in feite de kapitaalverschaffers schadeloos werden gesteld voor hun verliezen en niets in de banken zelf werd geïnvesteerd. Het begrotingsoverschot is vooral daardoor omgeslagen in een jaarlijks tekort van ongeveer 38 miljard euro. De Raad van State wijst er in haar reactie op de miljoenennota op dat als de recessie nog een tijdje aanhoudt, deze staatsschuld met haar steeds verder oplopende rentelasten onbeheersbaar wordt. Deze vergoedingen aan het financierskapitaal dreigen de productieve overheidsuitgaven te verdringen.

De Raad van State zegt dat de winsten van het financierskapitaal zijn geprivatiseerd en de verliezen gesocialiseerd. De systeembanken, die nodig zijn voor het betalingsverkeer in de economie, hoefden niet te boeten voor hun gedrag en hebben de gemeenschap gechanteerd met hun onmisbaarheid. Intussen vragen projectontwikkelaars en financiers op plaatsen waar veel verkocht kan worden nog steeds torenhoge huren. De markt werkt ook hier niet.

Daardoor kom je voor zeer hoge kosten te staan om een bedrijf te beginnen of vol te houden. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de hedgefondsen, die bij hun rooftochten kapitaal uit productieve ondernemingen trekken en het bedrijf met grote schulden achterlaten. De rentelasten van het zich als een zeepbel uitdijende financierskapitaal hangen als een molensteen om de nek van de maatschappij. Reorganisatie van het financiële stelsel is dringend noodzakelijk. Anders gaat de geschiedenis van deze crisis zich herhalen. De regering zegt, dat er geen taboes zijn bij de komende discussie over bezuinigingen. Dan zal eerst het taboe op nationalisatie van in ieder geval de systeembanken en een verdere grote greep van de gemeenschap op de financiële sector doorbroken moeten worden.

Bovenstaand artikel verscheen in MUG Magazine van oktober 2009. Piet van der Lende.