Zoeklicht
Op het spreekuur van de Bijstandsbond
in Amsterdam zijn wij al in het verleden geconfronteerd met het feit,
dat woningcorporaties- in dit geval Stadgenoot - precies op de hoogte
zijn van de gegevens die bij de energieleverancier- in dit geval
Vattenfall- bekend zijn. Hierover heb ik al in 2009 geschreven.
Bekend is van sommige burgers hoeveel gas
en elektra er wordt gebruikt, wat de eindafrekeningen zijn over de
afgelopen jaren, etc. Deze gegevens krijgen ze van de gemeente die nog
veel meer info verstrekt, bv of iemand volgens de gemeente wel
daadwerkelijk op het adres woont. Dat werkt zo. Iemand vraagt een
bijstandsuitkering aan en er komt een huisbezoek. In het verleden is het
een tijdje zo geweest, dat bij mensen met een uitkering op grote schaal
huisbezoeken werden afgelegd. Tijdens het huisbezoek van de handhavers
van de Dienst Werk en Inkomen vermoeden die handhavers bijvoorbeeld, dat
iemand niet op het opgegeven adres woont maar bij zijn vriendin.
De
huisbezoeken zijn op een lager pitje gezet, maar nog steeds onderzoeken
handhavers en sociale rechercheurs bijstandsgerechtigden die verdacht
worden van samenlevingsfraude. De vaststelling daarvan is arbitrair,
want als je zelfstandig woont, je huur betaalt, geen onderhuurder hebt,
en je hebt een vriendin, waar je ook wel eens bent, wanneer woon je dan
in feite samen? De handhavers gaan informatie verzamelen. Bij de
energieleverancier. Hoeveel energie verbruikt die persoon? Als het laag
is, zou hij/zij wel eens weinig op het opgegeven adres kunnen
verblijven. En er worden nog andere gegevens verzameld.
convenant
De
gemeente heeft een convenant afgesloten met o.a. de woningcorporaties
en de politie over het uitwisselen van de gegevens. Het project in dit
kader heet ‘Zoeklicht’. De gemeente geeft door aan de
woningbouwcorporatie dat meneer die en die volgens de gemeente in feite
niet woont op een bepaald adres. Dat is een woning van de
woningbouwcorporatie. Die kan vervolgens een procedure voor
huisuitzetting starten omdat iemand er niet woont. Op basis van het
convenant krijgt de woningbouwcorporatie ook andere gegevens van de
gemeente, waaronder dus het gas- en energieverbruik. Zo kan er bij
iemand met een bijstandsuitkering een sneeuwbal van gevolgen loskomen,
waar je op een gegeven moment zelf nauwelijks nog invloed op hebt. Je
dreigt je huis kwijt te raken en wordt in ellende gestort. Het doet
denken aan de ellende van de toeslagenaffaire, waarbij velen in grote
schulden kwamen, hun kinderen werden uit huis geplaatst, etc.
Het convenant is openbaar. De meest recente versie kun je hier vinden. file:///home/piet/Downloads/convenant_zoeklicht_042020%20(1).pdf
Uit het convenant: Meldpunt Zoeklicht omvat de volgende activiteiten
1.
Het hebben van een centraal meldpunt bij de gemeente, waarbij een ieder
digitaal een melding kan doen van een vermoeden van woonfraude,
inschrijvingsfraude dan wel uitkeringsfraude, waarbij gebruik wordt
gemaakt van een digitaal meldingsformulier.
2.
Het routeren van ontvangen meldingen bij Meldpunt Zoeklicht, dat wil
zeggen het doorgeven van ontvangen meldingen genoemd bij onderdeel 1,
aan de partij die naar aanleiding van de melding op grond van zijn
(wettelijke) taken moet handelen.
3. Het
kunnen ontvangen van meldingen van vermoedens van uitkeringsfraude aan
Me wettelijke terugmeldingen inzake de Basisregistraties Adressen en
Gebouwen (BAG) , en personen (BRP) aan de Directie Basisinformatie.
5. Directie Inkomen en Directie Basisinformatie melden vermoedens van woonfraude aan de Directie Wonen via Meldpunt Zoeklicht.
6.
Partijen doen statusmeldingen aan Meldpunt Zoeklicht over onderzoeken
naar aanleiding van een melding op een individueel dossier. De
statusmelding omvat: onderzoek loopt/ onderzoek afgerond. Meldpunt
Zoeklicht informeert de partij die de melding heeft gedaan.
Combiteams
Het
samen uitvoeren van toezicht en handhaving in individuele gevallen van
vermoedens van woonfraude, inschrijvingsfraude of uitkeringsfraude wordt
gedaan in combiteams. Dit betreft het gezamenlijk selecteren van
individuele dossiers van fraude-onderzoeken en/of huisbezoeken, die
kunnen leiden tot bestuursrechtelijke en civielrechtelijke maatregelen
om de vastgestelde onrechtmatige bewoning c.q. gebruik van de woning te
beëindigen, het onrechtmatig gebruik van een uitkering te beëindigen,
dan wel een onrechtmatigheid met betrekking tot een inschrijving in de
Basisregistratie personen te beëindigen.
De
Stuurgroep Zoeklicht bepaalt binnen welk gebied of binnen welk thema er
adressen voor de gegevensvergelijking worden geselecteerd.
Voordat
de huisbezoeken worden gepland, vergelijken de aan het project
deelnemende partijen hun (persoons)gegevens over het betreffende adres
aan de hand van een menselijke check. Op basis van de uitkomsten
hiervan, worden die adressen geselecteerd waar sprake is van concrete
aanwijzingen voor woonfraude, uitkeringsfraude en/of
inschrijvingsfraude.
Afstemming handhavingsmaatregelen
Partijen
informeren elkaar over de op te leggen maatregelen aan personen, die
betrokken zijn bij vastgestelde woonfraude, inschrijffraude dan wel
uitkeringsfraude en stemmen indien nodig hun handhavingsacties met
elkaar af.
Bestandsbewerking en -vergelijking
Partijen
kunnen ten behoeve van opsporing van vermoedens van fraude bij de
uitvoering van de (wettelijke) taken van partijen, eigen bestanden
analyseren, prioriteren en vergelijken met bestanden van andere
partijen.
protesten
In
1999 hebben het Autonoom Centrum en o.a. de Bijstandsbond actie gevoerd
tegen het project Zoeklicht, dat in 1993 als experiment was begonnen.
Via acties op straat en lobbyen bij de politiek werd het project aan het
wankelen gebracht, maar vandaag de dag bestaat Operatie Zoeklicht nog
steeds. Je kunt de verslagen van de acties nog steeds op internet lezen
op de oude website van het Autonoom Centrum, dat niet meer bestaat. https://www.autonoomcentrum.nl/zoeklicht/index.html
schimmig projecten
Af
en toe komen juichverhalen naar buiten van de deelnemers aan project
Zoeklicht over de honderden vrijgekomen woningen door operatie
Zoeklicht. Illegale onderhuur, illegaal verhuren aan toeristen en andere
overtredingen zouden daartoe leiden. Er doen zelfs cijfers de ronde,
waarbij 10% van het aantal jaarlijks vrijkomende sociale huurwoningen te
danken zou zijn aan het project Zoeklicht. Zoeklicht lijkt echter mede
een mensonterende jacht op mensen zonder verblijfspapieren. Zij worden
in ellende gestort en opgejaagd van kamer naar kamer, waarbij ze
overgeleverd zijn aan of in handen vallen van criminelen, die hen
uitbuiten. De strenge opsporingsmethoden van Zoeklicht bevorderen zo
weer de criminaliteit en uitbuiting.
In
het begin gaf ik al aan, dat mensen die in het kader van Zoeklicht
worden opgespoord, te maken kunnen krijgen met een sneeuwbaleffect: een
reeks van instanties neemt strafmaatregelen, die hen het leven
onmogelijk maken. Bij de juichende beoordelingen van de successen van
Zoeklicht vanuit de overheid wordt met geen woord gerept over deze
gevolgen. Soms zijn mensen in noodsituaties gezien de schaarste aan
fundamentele goederen op de kapitalistische markt en een bezuinigende
overheid gedwongen bepaalde regels een beetje te overtreden. Hoe kom je
in Amsterdam in godsnaam aan woonruimte? Wat er met de mensen gebeurt
die tegen de lamp lopen, hoe het hen verder vergaat, hoe Zoeklicht op
zijn beurt weer andere vormen van criminaliteit en uitbuiting bevordert,
de overheid en de woningcorporaties hebben er een blinde vlek voor. Net
als in de toeslagenaffaire.
Het
wordt hoog tijd dat projecten als operatie Zoeklicht met zijn koppeling
van bestanden, kliklijnen en schimmige selectie van woonblokken die
worden onderzocht weer eens kritisch tegen het licht worden gehouden. Na
2000, na de acties tegen Zoeklicht, is alles langzaam aan veel strenger
geworden qua opsporingsmethoden en de daarbij behorende inperking van
de rechten van burgers en nu we een parlementaire enquête krijgen over
fraude opsporingsmethoden is het tijd de werkelijke gevolgen van de
strenge opsporingsmethoden over het voetlicht te brengen.
Piet van der Lende
