Naar aanleiding van het toeslagenschandaal hebben het ministerie van
Sociale Zaken en de Belastingdienst besloten om voortaan niet zo
rigoureus en op de automatische piloot mensen in problemen te brengen
met grote terugvorderingen. Maar dat schandaal lijkt vooralsnog geen
invloed te hebben op het beleid van de Sociale Verzekeringsbank (SVB).
Al tien jaar geleden waren er moeilijkheden bij de SVB over het
uitbetalen van het persoonsgebonden budget (pgb). Voorzitter Nicoly
Vermeulen van de raad van bestuur van de SVB werd daarop ontslagen. En
recentelijk is gebleken dat er ook op andere terreinen problemen bestaan
binnen de SVB.
AIO-aanvulling
Er zijn migranten die bejaard zijn en die gedeeltelijk AOW hebben
opgebouwd. Die mensen hebben naast hun gedeeltelijke AOW een Aanvullende
Inkomensvoorziening Ouderen (AIO). Dat is een bijstandsregeling waarop
alle voorwaarden van de Participatiewet van toepassing zijn. Deze
migranten hebben het slechter dan Nederlanders met volledige AOW. Ze
hebben soms dertig jaar of langer in Nederland gewerkt, maar worden wel
geconfronteerd met een veel kwetsbaardere positie dan mensen met
volledige AOW. Voor de bijstand en dus ook voor de AIO geldt dat
eventuele inkomsten verrekend moeten worden met de AIO-aanvulling,
bijvoorbeeld een klein pensioentje. En bijvoorbeeld de kostendelersnorm
is van toepassing. De gedeeltelijke AOW wordt aangevuld tot het
bijstandsminimum, en dat is meer dan 100 euro lager dan een volledige
AOW. Dat komt door belastingmaatregelen die de overheid speciaal voor
AOW-ers heeft ingevoerd, maar die niet gelden voor
bijstandsgerechtigden.
En er geldt bij de AIO-aanvulling dezelfde vermogenstoets als in de
bijstand. Sommige migranten hebben tijdens hun werkzame leven wat
gespaard, en bijvoorbeeld een huisje of een stuk grond in het land van
herkomst gekocht of geërfd. Vaak gaat het om een klein kapitaal. Dat
moeten ze verkopen en het geld moeten ze inleveren bij de SVB. Dus ze
hebben ondanks het harde werken voor niets gespaard. Soms bezitten ze in
het land van herkomst een oud huis of een stuk land dat nauwelijks iets
waard is, en de SVB doet daar heel moeilijk over. Die migranten moeten
veel documenten inleveren en worden met wantrouwen gevolgd door de SVB.
Velen waren niet op de hoogte van de vermogenstoets en hebben hun huisje
of stukje land niet opgegeven aan de SVB. Daarop is de SVB in 2017
begonnen om zeer strenge controles in het land van herkomst uit te
voeren, en over te gaan tot grote terugvorderingen van duizenden euro’s.
De migranten zijn daardoor in bittere armoede en grote problemen
terecht gekomen. Van menselijk maatwerk was volstrekt geen sprake.
Betalen zul je, aldus de SVB.
Alleenstaanden in AOW en bijstand
Tot voor kort werden migranten die in Nederland wonen en van wie hun
gezin in het land van herkomst woont, voor de bijstand en de
AIO-aanvulling beschouwd als alleenstaanden. En daarom gold voor hen de
norm van 70 procent van het minimumloon bij de bepaling hoeveel
AIO-aanvulling ze kregen. Maar de regering heeft besloten dat die
migranten voortaan niet meer worden aangemerkt als alleenstaanden, wat
ze in feite wel zijn, maar als samenwonend met hun gezin in het land van
herkomst. Daardoor is de norm van 50 procent gaan gelden. Veel
migranten verloren daarop hun AIO-aanvulling en moeten voortaan als
alleenstaande in Nederland leven van 50 procent van het minimumloon. Hun
gezin in het land van herkomst heeft vaak geen inkomsten, of heel
weinig.
De Bijstandsbond is bezig om die migranten te steunen, bijvoorbeeld door
kwijtschelding van gemeentelijke heffingen te vragen als ze toch nog
een beetje spaargeld van vroeger hebben overgehouden. Ook dienen we
verzoeken in bij de SVB om een beroep te doen op de regeling voor
schrijnende gevallen. Die regeling is ingesteld door de SVB, een beetje
buiten de regering om, nadat de betrokken groep migranten hun
AIO-aanvulling kwijtraakten. De levensomstandigheden van die groep zijn
vaak bijzonder schrijnend. Maar de ervaring van de Bijstandsbond leert
dat de SVB bijzonder moeilijk doet bij het bepalen of er sprake is van
een schrijnend geval. Zo wil de SVB bewijzen zien van het dagelijks
levensonderhoud, bijvoorbeeld kassabonnen van Albert Heijn. Om boos en
wanhopig van te worden.
Beslagvrije voet
Ook zijn er bij de SVB moeilijkheden met de beslagvrije voet die geldt
als je een schuld aan de SVB moet terugbetalen. De Centrale Raad van
Beroep deed hierover een sensationele uitspraak. Maar de SVB wil die
uitspraak niet navolgen. Als beslag wordt gelegd op je inkomsten in
geval van een schuld, dan mag je een deel van je inkomen houden om de
vaste lasten en boodschappen van te betalen. Dat deel wordt de
beslagvrije voet genoemd. Op dat deel van het inkomen is het beslag dus
niet geldig.
Stel: je ontvangt AOW én je hebt een schuld bij de SVB. Om deze schuld
af te lossen, houdt de SVB maandelijks een bedrag in op je AOW. Maar
sinds de invoering van de Wet Vereenvoudiging Beslagvrije Voet moet je
maandelijks op basis van zeer ingewikkelde berekeningen meer aflossen
dan voorheen en blijft er minder geld over voor de kosten van
levensonderhoud. De berekeningen zijn werkelijk bijzonder gecompliceerd,
en het is dus belachelijk dat de naam van die nieuwe wet suggereert dat
er sprake zou zijn van “vereenvoudiging”. De wet op de beslagvrije voet
is aangenomen tijdens het toeslagenschandaal. Sinds dat schandaal
blijkt er niets te zijn veranderd voor wat betreft “de menselijke maat”.
De advocaat van de Bijstandsbond, Mark van Hoof, procedeerde tot aan de
Centrale Raad van Beroep om een soepelere regeling te krijgen, dus een
regeling waarbij je meer van je inkomen zou mogen houden. Voordat de
zaak bij de Centrale Raad diende, was de SVB niet bereid om in
schrijnende gevallen een ander beleid te voeren. Van Hoof had een zaak
van een echtpaar dat 80 euro per maand overhield om van te leven. In een
brief liet de SVB weten dat het echtpaar maar hun vrijwillige
ziektekostenverzekering zou moeten opzeggen om nog wat geld te hebben om
van te kunnen leven. Noodzakelijke ziektekosten worden vergoed uit de
basisverzekering, aldus de SVB, en de aanvullende verzekering vergoedt
ziektekosten van niet-noodzakelijke zorg. Dus volgens de SVB was zo’n
aanvullende verzekering niet nodig. Verder gaf de SVB aan dat men het
beleid in principe wel wilde versoepelen, maar dat men was teruggefloten
door het ministerie van Sociale Zaken.
Rigide beleid
De Centrale Raad van Beroep deed in de zaak een opvallende uitspraak. De
raad oordeelde dat de berekening voor het aflossen van de schuld bij de
SVB voorlopig anders uitgevoerd moet worden. Voor AOW-gerechtigden
betekent deze uitspraak dat het af te lossen maandelijkse bedrag op
basis van een andere berekening lager wordt. Zij houden dus meer over om
van te leven. De betrokkenen werden dus in het gelijk gesteld.
De Centrale Raad heeft de ministeriële regeling voor de berekening van
de beslagvrije voet buiten werking gesteld en baseert zich op een oudere
regeling, die ruimer is. De uitspraak kan in sommige gevallen inhouden
dat AOW-gerechtigden met schulden honderden euro's per maand meer
overhouden om van te leven. Maar de SVB reageerde rigide op de
uitspraak. Men weigert het eigen beleid aan te passen overeenkomstig de
uitspraak van de Centrale Raad van Beroep. Diverse contacten met de SVB,
waarbij op aanpassing werd aangedrongen, leverden niets op.
Belastingen en SVB
Chronisch zieken kunnen soms een teruggave van de Belastingdienst
ontvangen met aftrek van specifieke ziektekosten. Bij mensen met een
AIO-aanvulling van de SVB, die dus een minimuminkomen hebben, levert dat
problemen op. Omdat de AIO-aanvulling bijstand is, moet bekeken worden
of de teruggave van de Belastingdienst verrekend moet worden met het
inkomen uit AIO. Veel gemeenten zijn bij de uitvoering van de
Participatiewet van mening dat belastingteruggave op basis van
ziektekosten niet verrekend hoeft te worden met de uitkering. Het zijn
immers daadwerkelijk gemaakte kosten die niet worden vergoed door de
ziektekostenverzekering.
Maar bij de SVB gaat het anders. Daar verrekenen ze de
belastingteruggave wel met de uitkering en zijn ze dus veel strenger.
Een betrokkene: “De SVB eiste het volledige bedrag van de teruggave met
de ziektekosten terug. De procedure om het door de SVB teruggeëiste
bedrag van 1.790 euro terug te betalen, duurt al een jaar, waardoor ik
zwaar depressief werd. De antidepressieve middelen helpen niet, want ik
voel me miserabel en onrechtvaardig behandeld. Ik volgde de informatie
die stond op de website Meerkosten.nl dat bij gehandicapten en chronisch
zieken de teruggave niet behoort te worden aangemerkt als inkomen
volgens de Participatiewet en dat personen met bijstand niet verplicht
zijn om het terug te betalen, ook niet personen met een AIO-aanvulling
van de SVB. De beslissing van de SVB is anders: ik moet het volledige
bedrag van de teruggave toch terugbetalen aan de SVB. Iedere maand
trekken ze een deel van het bedrag van 1.790 euro af van mijn minimale
inkomen en dat gaat zo door tot 2026. Ik ben bij verschillende
instanties geweest: Sociale Dienst, Sociale Raadslieden, sociale
advocaat. Maar niemand kan me uitleggen dat ik de teruggekregen
ziektekosten niet hoef terug te betalen aan de SVB.”
Hierboven zijn enkele structurele problemen met de SVB behandeld. Het
lijkt erop dat vooral migranten door het beleid worden getroffen, zowel
in de uitvoering als bij de vastgestelde regels.
Piet van der Lende